Samos Adası'nın (Sisam) Tersaneleri: TARSANAS

Doğu Akdeniz'de antik çağlardan beri kullanılan geleneksel balıkçı teknesi olan Tirandil/Tırhandil adını  eski Yunanca'da  trekhantiri'den ("üçte bir") alır.  Bu teknelerin eni boyunun üçte biri kadardır. Oranları yüzyıllar boyunca hemen hemen hiç değişmeden kalabilmiş olan bir tekne türüdür. 

Tirandiller tümü ile nesilden nesile aktarılan birikim ile inşa edilmiş teknelerdir. 4 metre ile 25 metre arasında değişen farklı amaçlar için kullanılan bu kayıklar hiçbir alabora kaydına sahip olmayan etkileyici bir tarihe sahiptir. Araştırmacılar tekneyi istikrar, direnç ve denizcilik alanlarında incelerler. 

Samoslular tekne yapım sanatı ve teknikleri konularında ünlüydüler. Samos’un Pythagorion, Kokkari, Karlovasi, Marathokambos koyu, Aziz İzidoros ve adanın diğer yerlerinde kayıkların, yelkenli teknelerin yapıldığı tersaneler vardı.

 19.yy’da Samos tersaneleri Ege denizinin zor meteorolojik şartlarına kafa tutan sağlam tekneler yapmakla ünlüydüler. En önemli avantajları Samos’un  çamı bol reçineli olduğundan kolay işleniyor olmasıydı.

Samoslular'ın uzun tekne yapım geleneği 18.yüzyılda ünlü askeri ve ticari “birem” inşasına dayanıyordu ve bu gelenek Ege denizinde bir yüzyıl devam etti. Tekne yapım geleneği buharlı gemilerin şafağına kadar sürdü. Tersanelerdeki Tekne yapımı Samosluların üzüm, şarap, tütün ve deri ticaretinde kullanılarak adanın tüm ekonomik faaliyetine yardımcı oldu.

Samos tersaneleri artık mazide kaldılar. Ege Denizinde sadece iki tanesi, biri Karlovasi limanında ve en bilineni Aziz İsidoros koyunda faaliyetteler. İsidoros Koyunda pek çok küçük tekne imalatçı ve tamircisi işletme bağımsız olarak çalışıyor.
 Bugün bütün Psilopatis yöresinde ünlü yaşlı bir tersane balıkçı tırandilleri inşa ederek yaşayamaya çalışıyor. “Dayanmalıyız” diyor tersane sahibi. Geleneksel sanatın canlanması için son ahşap kabuklar Aziz İsidoros plajında umarsızca suya indirilmeyi bekliyor

Geleneksel tersanelerin sanatı   

Bir tersane kendine özgü kodlamaları ve dili olan mekânlardı. 60lı yıllarda Samos’un ekonomik yaşamında önemli bir yere sahiptiler.
Büyük bir sorumluluk ile özdeşleşen tersanelerde çalışan kendi kendini eğitmiş zanaatkarlar   inşa ettikleri teknelerin deniz tarafından sınanacağını bilerek  çokça bâtıl inanca sahiptiler .
Tekne omurgası kurulurken gölgede çalışmak uğursuzluk kabul edilir ille de yüzü güneşe dönük çalışırlardı.

 Tersanede çalışma zor ve ağır şartlarda el işçiliği ile yapılırdı. Büyük sayılabilecek tersanelerde pek çok meslek erbabı da vardı. Oduncular, eşek ile yük taşıyanlar, armatörler, kaptanlar, balıkçılar, kayıkçılar, kalfalar (Kalfas) ve tüccarlar.

Tekneler genel olarak inşaatına başlayan iki usta ve iki gemici tarafından bitirilirdi.   

Samos tersaneleri karavaskaralar, varkalades ve trol tekneleri yanı sıra çokça tırandil üretirlerdi. Büyük savaştan sonraki on yılda büyük tonajlı ahşap tekne yapımı azalmaya başladı. 1960 lı yıllarda tersaneler balıkçı tırandilleri, şalopalar ve teknelere servis botları yaparak yaşıyorlardı. Ahşap tekne tersanelerinin zaferi 1970li yıllara kadar sürdü.

 

Bitmiş bir teknenin denize atılması tersane için gerçek bir kutlamaydı. “Gktimata” denen suya indirme seremonisi ilahilerle ve teknenin kutsanması ile başlar müzik ve danslar ile devam ederdi. Tersane sahibi “Laçka”- “Vira” – “Neta”ve “Aganta”  komutlarını verir, “Yisa” ve “Karga” nihayet “dose dano” ve “mayna” – “varda” ile devam ederdi. Son komutu ise “fora volta” sedalanırdı.

 

Halatlar bırakılır ve tekne sefere hazır olarak suya inmiş olurdu.
 Suya inen tekne feleklerinden  garip bir çatırdı geldiğinde denizciler  teknenin, tersane sahibine, görevlerini tamamlamak için  ses verdiğine inanırlardı. 

Samos’un her biri kendine özgü zanaatkârlarının sayısız tersanesinden sayısız tekne denize kavuştu. Lütuf, tutku ve sanatsal duyarlılık vardı.  Yapımcısı her ne kadar eğitim almamış olsa da onun hassas yaratıcılığını taşıyordu.

Samos'un "Tarsanas"larını yerinde keşfetmek mümkün mü?

Yukarıda sıralamaya çalıştığım bilgiler ışığında Samos Adası'nın tersane köylerini yerinde keşfetmek isterseniz, benim rehberliğimde düzenlenen turlara katılabilirsiniz. Sınırlı sayıda katılımcılar için düzenlediğim bu butik turları gruplardan gelen talep doğrultusunda ister hafta içi ister hafta sonunda planlayabiliriz.   Bu turlarımız Kuşadası çıkışlıdır. Ancak, özel talepler doğrultusunda, Seferihisar çıkışlı olarak da düzenlenebilir. Konuya ilişkin ayrıntılı bilgi için bana e-mail atabilirsiniz: 

  alikarapinar@gmail.com